علائم نقشه خوانی ساختمانی جنبه‌ای بسیار حیاتی در فرآیند ساخت و ساز است که توانایی خواندن و تفسیر نقشه‌های معماری، ساختمانی و تاسیساتی را به مهندسان، معماران، کارگران ساختمانی و تمام افراد مرتبط با صنعت ساخت و ساز ارائه می‌دهد. علائم نقشه خوانی نقش مهمی در اطمینان از اجرای صحیح و دقیق پروژه‌های ساختمانی دارند.
با توجه به پیچیدگی و حجم زیاد اطلاعات موجود در نقشه‌های ساختمانی، داشتن مهارت در خواندن و تحلیل این نقشه‌ها برای تمام افراد مشغول به کار در این صنعت بسیار اهمیت دارد. در ادامه این قسمت از مجله گروه رویش، به بررسی دقیق و همه جانبه علائم نقشه خوانی ساختمان خواهیم پرداخت.
انواع علائم نقشه خوانی ساختمان
نقشه‌ها نه تنها طرح کلی یک فضا را مشخص می‌کنند، بلکه به طور مفصل اطلاعاتی از بخش‌های مختلف را ارائه می‌دهند که چشم غیر مسلح نمی‌تواند به سرعت و دقت آن را تفسیر کند. این موارد شامل جزئیاتی چون لوله کشی داخلی، مشخصات الکتریکی، انواع مواد و متریال‌ها، و جزئیات سازه‌های مختلف از جمله فونداسیون، ستون‌ها، تیرها، سقف‌ها و اقلام دیگر می‌شود. به طور کلی، علائم نقشه خوانی شامل موارد زیر هستند.
1. علایم نقشه‌های تأسیسات
نقشه‌های تأسیسات مرتبط با پلان و جزئیات الکتریکال و مکانیکال بوده و توسط متخصصان مربوطه تهیه می‌شوند. مهندسان برق مسئول تدوین نقشه‌های الکتریکال هستند که در آن از علائم و نمادهای استاندارد استفاده می‌شود تا جزئیات اجرای تأسیسات برقی به دقت مشخص گردد. این نقشه‌ها شامل مسیر روشنایی ساختمان و عناصری چون پریزها، گیرنده‌ها، لامپ‌های روشنایی و تجهیزات دیگر هستند که مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در پاره‌ای دیگر از نقشه‌ها که توسط مهندسان تأسیسات تهیه می‌شوند، مسیر لوله کشی آب سرد و گرم بهداشتی، لوله کشی سیستم شوفاژ و تهویه مطبوع، شبکه آب باران و فاضلاب، کانال‌های تهویه یا کولر، لوله کشی موتور خانه و سایر جزئیات مشخص می‌شوند. علاوه بر این، اتصالات لوله، فیکسچرها، شیرها و سایر اجزا نیز با استفاده از نمادها و علائم نقشه خوانی به تصویر کشیده می‌شوند.
2. علایم نقشه‌های سازه
نقشه‌های سازه، به عنوان یک جزء بسیار حیاتی در فرآیند ساخت ساختمان، جزئیات و برنامه‌های مورد نیاز برای ساخت یک سازه را نمایش می‌دهند. این نقشه‌ها توسط مهندسان طراح با استفاده از اطلاعات ارائه شده در نقشه‌های معماری تدوین می‌شوند. پلان سازه، به عنوان “نقشه فاز دو” نیز شناخته می‌شود و اصولاً با اعضای باربر یک ساختمان مرتبط است.
نقشه‌های سازه شامل جزئیاتی چون پلان اسکلت ساختمان، فونداسیون، تیرها و ستون‌ها، جزئیات اتصالات، دیتیل‌های اجرایی، بادبندها، دیوارهای برشی، و نقشه‌های تیرریزی سقف می‌شوند. این نقشه‌ها از اهمیت بسیاری برخوردارند چرا که نحوه رفتار سازه در برابر بارهای عمودی و جانبی را به وضوح نمایش می‌دهند. دانش افراد متخصص در زمینه علائم نقشه خوانی سازه در پلان سازه، یکی از مهمترین عناصر برای مهندسان عمران و اجرای ساختمان محسوب می‌شود.
3. علایم نقشه‌های معماری
نقشه‌های معماری به عنوان یک سند مهم برای طراحی و ساخت ساختمان‌ها استفاده می‌شوند. این نقشه‌ها توسط مهندسان معمار تهیه می‌شوند و شامل پلان‌ها و نماها است که ارتباط فضایی مختلف اجزای ساختمان را نمایش می‌دهند. علائم و نشانه‌ها در این نقشه‌ها مجموعه‌ای از عناصر معماری هستند که جزئیات فضاهای گوناگون مانند اتاق‌ها، پذیرایی، نشیمن، آشپزخانه، حمام و دیگر فضاها را نمایان می‌سازند. این عناصر، با استفاده از دیوارها، درها و پنجره‌ها، راهروها، پله‌ها و عناصر مشابه، نحوه دسترسی به این فضاها و ارتباط بین آنها را نشان می‌دهند.
همچنین، این نقشه‌ها شامل اطلاعاتی از طبقات مختلف، پلان مبلمان، پلان پارکینگ و پلان پشت بام نیز می‌شوند. در کل، نقشه‌های معماری به عنوان یک راهنمای جامع برای تدوین و اجرای طرح‌های ساختمانی عمل می‌کنند و از آنها برای درک دقیق و اجرایی اجزای مختلف ساختمان بهره می‌برند.
آموزش نقشه خوانی ساختمان
آموزش نقشه خوانی ساختمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا پلان یا نقشه، بخش حیاتی در فرآیند ساخت سازه‌ها را تشکیل می‌دهد. این پلان به عنوان جواهری مهم، تمامی اطلاعات لازم برای اجرای یک سازه معماری یا عمرانی را فراهم می‌کند. مهندسین، ناظرین، و عوامل اجرایی برای شروع به ساخت یک سازه به پلان اولیه‌ای که تهیه شده است، نیاز دارند.
در یک پلان ساختمان، اطلاعات گسترده‌ای از جمله ابعاد سایت (زمین سازه)، مساحت، در و پنجره‌ها، تقسیمات فضا، ابعاد اتاق‌ها و غیره وجود دارد. از این رو، تهیه نقشه توسط طراحان و نقشه خوانی توسط عوامل اجرایی سازه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این فرآیند که نیازمند دقت و شناخت نمادها و علائم مختلف است، برای همه افرادی که در فرآیند ساخت سازه‌ها واقع می‌شوند، ضروری است.
برای داشتن یک نگاه بهتر به نقشه ساختمان، مفید است با معانی اصطلاحات استفاده شده در آن آشنا شوید.
آبدارخانه (Pantry)
معمولاً یک اتاق کوچک یا فضایی در نزدیکی آشپزخانه که برای ذخیره و نگهداری غذاها و لوازم خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هال (Living Room)
فضای اصلی ساختمان که به عنوان فضای اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای گردآوری اعضای خانواده و مهمانان به کار می‌رود.
ناهارخوری (Dining Room)
فضای اختصاصی برای ناهار خوردن که معمولاً در نزدیکی آشپزخانه قرار دارد.
ایوان (Porch)
فضای باز یا پله‌ای که به عنوان ورودی اصلی یا محلی برای نشستن در هوای باز در نظر گرفته می‌شود.
توالت یا دستشویی (Powder Room)
یک دستشویی کوچک که معمولاً در طبقه اصلی یا فضای اجتماعی ساختمان قرار دارد.
آشپزخانه (Kitchen)
فضایی که برای پخت و آماده‌سازی غذاها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شومینه (Fireplace)
یک ساختار آتش‌دان که معمولاً در هال یا اتاق نشیمن قرار دارد و برای ایجاد گرما و افزایش زیبایی فضا استفاده می‌شود.
زبان نقشه
زبان نقشه، به دو دسته اصلی ترسیم و نوشتار تقسیم می‌شود که هر کدام دارای ویژگی‌ها و کاربردهای خاصی هستند.
1. زبان ترسیم
زبان ترسیم در دو بُعدی و سه بُعدی ارائه می‌شود. تصاویر دو بُعدی شامل پلان، برش، نما، دیتیل، و سه نما می‌شوند. این تصاویر دارای تناسبات واقعی و دقت بسیار بالا هستند. از آنجا که تنها بخشی از اطلاعات ساختمان را نشان می‌دهند، به تنهایی برای معرفی یک ساختمان کافی نیستند و فقط برای افراد فنی قابل درک هستند. این تصاویر بیشتر در ترسیم نقشه‌های اجرایی (دیتیلها) به‌کار می‌روند.
تصاویر سه بُعدی شامل تصاویر مرکزی (پرسپکتیو) و موازی (پارالاین، آگزنومتریک) می‌شوند. تصاویر مرکزی شبیه به عکس هستند و چند وجه ساختمان را نمایش می‌دهند (سه بُعد طول، عرض و ارتفاع). این تصاویر قابل درک برای عموم مردم هستند و به دو دسته تقسیم می‌شوند: پرسپکتیو یک نقطه، پرسپکتیو دو نقطه، و پرسپکتیو سه نقطه. تصاویر موازی شامل ایزومتریک، دی متریک، تری متریک، و مایل (ابلیک) هستند. این تصاویر اطلاعات معماری و جزئیات اجرایی را به خوبی به تصویر می‌کشند.
2. زبان نوشتار
زبان نوشتار شامل عناصری مانند یادداشت‌های فنی، اندازه نویسی، عنوان، مشخصات مصالح، علائم اختصاری، و غیره می‌شود. ویژگی این زبان ارائه اطلاعات به صورت خلاصه، کامل، و ساده است. همچنین از علائم و اختصارات به جای کلمات استفاده می‌شود که کارایی آن را افزایش می‌دهد.
نقشه‌های معماری، سازه، و تأسیسات مکانیکی و الکتریکی، هرکدام به زبان نوشتار خود متناظر با علامت اختصاری A، S، M، و E دارند. هر نقشه شامل پلان‌ها، جزئیات اجرایی، و دیگر موارد مرتبط با زمینه مربوطه است.
خلاصه
در این مقاله، به بررسی مباحث مرتبط با نقشه‌های معماری، سازه، و تأسیسات پرداخته شد. نقشه‌های معماری شامل پلان‌ها و نماها هستند که جزئیات فضاها و اجزای ساختمان را نمایش می‌دهند. نقشه‌های سازه به برنامه‌ها و جزئیات نحوه ساخت یک ساختمان می‌پردازند و نقشه‌های تأسیسات مکانیکی و الکتریکی جزئیات لوله‌کشی، سیستم‌های الکتریکی و تهویه مطبوع را نمایش می‌دهند.
